جنگل موهبتی سبز از جانب خداوند مهربان است و درختان تنها موجودات زنده ایستاده دنیا كه با سبزی و طراوت خود آرامش و با نفس‌هایشان، هوایی پاك و دور از آلودگی را، نه به ما انسان‌ها كه به تمام موجودات هدیه می‌كنند. این تنها بخش كوچكی از عطایای درخت و جنگل است كه با گشاده‌دستی و بی‌هیچ منتی به عالم وجود تقدیم می‌كنند. این میراث چندین هزار ساله را پاس می‌داریم و در حفظ آن می‌كوشیم.
بحث قطع درختان جنگلی به بهانه توسعه صنعت، ایجاد بزرگراه‌ها، گسترش زمین‌های كشاورزی و مانند آن، سال‌ها نقل محافل مختلف است. موافقان این طرح‌ها به گونه‌ای داد سخن می‌دهند كه گویا درختان، موجودات انگلی و مزاحمی بیش نیستند كه باید از بیخ و بن بركنده شوند و به جای‌آنها، میخ صنایع كوچك و بزرگ كوبیده شود.
خطه شمالی كشور را كه هم‌اكنون كمربند سبز ایران نامیده می‌شود، در حالی تصور كنید كه به جای تمام یا حتی بخشی از جاذبه‌های طبیعی آن سوله‌ها و ساختمان‌های بزرگ صنعتی جایگزین شده باشد. با این تصویر ذهنی چه حالی به شما دست خواهد داد؟
در سفری یك روزه به استان سرسبز، زیبا و در عین حال محروم گیلان، پس از دیدار با خانواده جنگلبان شهید رشید غفاری، میهمان مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بودیم تا در نشستی مطبوعاتی چالش‌های پیش روی منابع طبیعی را بیشتر بشناسیم.
مهندس رسول محمدی از فشار بعضی دستگاه‌ها برای تبدیل عرصههای جنگلی به واحدهای صنعتی گلایه‌مند است و جنگل و مرتع را واحدهای تولیدی می‌داند كه تولیدات آنها به عدد و رقم نمی‌آید. جنگل‌ها مادر رودخانه‌ها و تصفیه‌كننده‌هایی هستند كه بدون هیچ منتی آلاینده‌های محیط را جذب می‌كنند و هوای پاك و سالم در اختیار ما قرار می‌دهند.
جنگل‌ها ذخایر اصلی تولید چوب مورد نیاز كشور هستند. در سال‌های گذشته، قطع بی‌رویه درختان صدمات و آسیب‌های جبران‌ناپذیری درپی داشته است. ازجمله قطع درختان اوایل انقلاب در استان گلستان و در سال ۷۷ در شهرك تاریخی ماسوله، سیلاب‌های مخربی به دنبال داشت كه در آنها عده‌ای از مردم جان خود را از دست دادند. با این حال بخش عظیمی از اقتصاد استان‌های شمالی متكی به چوب است.
محمدی در توضیح ظرفیت‌های اثرگذار منابع طبیعی در اقتصاد استان گیلان به موفقیت سازمان خود در جلوگیری از قاچاق سازماندهی شده چوب اشاره می‌كند و میگوید: در ۵ سال اخیر میانگین برداشت از ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار مترمكعب به حدود ۱۶۸ هزار مترمكعب رسیده است. امروز تلاش شده چوب مورد نیاز كارگاه‌های چوب‌بری از طریق گسترش صنوبر كاری تامین شود.
در حال حاضر، در سطح ۸۰ هزار هكتار حدود ۱۹۲ هزار مترمكعب برداشت باغی صورت می‌گیرد كه در این میان صومعه‌سرا با ۴۵ هزار هكتار سطح زیر كشت، بیشترین آمار و مقام اول را دارد. ارزش ریالی این مقدار حدود ۴۵ میلیارد تومان برآورد شده است.
اكنون در بخش صنایع چوب و صنایع وابسته به آن در سطح كشور حدود ۵/۲ تا ۳ میلیون نفر مشغولند كه ۳۰۰۰ نفر از آنها در استان گیلان فعالیت می‌كنند.
به گفته مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان، ارزش اقتصادی حاصل از تعلیف دام در مراتع استان، سالانه حدود ۷۱۰ میلیارد ریال است. علاوه بر این، طبق آمار معاونت امور دام جهاد فعالیت‌های جانبی مانند تولید گوشت مرغ صنعتی، گوشت قرمز، شیر خام، تولید عسل، تولید جوجه و تخم‌مرغ حدود ۳۶۹ هزار تن و با ارزش ریالی ۲۴۶۵ میلیارد ریال است.
در بخش طبیعت‌گردی، محمدی معتقد است در صورت اعمال مدیریت صحیح، جنگل‌ها و مراتع همانند چاه‌های نفت در استان‌های جنوبی درآمدزا خواهند بود. در حال حاضر ۶۰ نقطه با چشم‌اندازهای زیبا در استان گیلان برای گردشگری شناسایی و معرفی شده است كه ازجمله آنها می‌توان به قلعه رودخان، پارك جنگلی سراوان و نیز پارك جنگلی كه در كنار ساحل در اختیار شهرداری تالش قرار گرفته است، اشاره كرد.
● توسعه بدون نیاز به تخریب جنگل
اقتصاد تك‌محصولی و متكی به كشاورزی، مشكلات اقتصادی مردم گیلان را حل نخواهد كرد و برای رونق اقتصادی لازم است صنایع هرچه بیشتر در این استان فعال شوند. برای این كار لازم نیست عرصههای جنگلی تغییر كاربری داده شوند، بلكه شهرهای جنوبی استان بستر خوبی است كه می‌تواند برای ایجاد و توسعه صنایع مورد استفاده قرار گیرند، بدون این كه نیاز باشد جنگل‌ها و مراتع تخریب شوند.
محمدی ضمن تاكید بر این نكته كه ورود بدون حساب و كتاب و مطالعه به عرصههای منابع طبیعی صدماتی ایجاد می‌كند كه قابل تجدید و مرمت نیست و اگر هم در جاهایی جواب بدهد، باید تاوان سنگینی را برای آن پرداخت، میگوید تمام طرح‌های عمرانی از قبیل آزادراه‌ها، جاده‌ها، ابنیه فنی، خطوط لوله گاز و نفت از عرصههای منابع طبیعی عبور می‌كنند، بنابراین منصفانه نیست كه سازمان جنگ‌ها را مانع توسعه معرفی كنیم. ما به دنبال توسعه مستمر و ادامه‌دار هستیم نه مقطعی.
در حال حاضر، یك كمیته استعدادیابی مركب از نمایندگان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، جهاد كشاورزی، امور اراضی و استانداری عرصههای مختلف را برای صنایع گوناگون شناسایی و استعدادیابی می‌كنند. این كمیته تاكنون ۱۱۰۰ هكتار را با قابلیت‌های مختلف برای كشاورزی، دامداری و مجتمع‌های دامپروری شناسایی كرده كه آماده تحویل است.
محمدی وجود هر گونه فشاری را برای واگذاری زمین برای ایجاد نواحی صنعتی تكذیب می‌كند و معتقد است تعامل خوبی در این زمینه میان دستگاه‌های مختلف وجود دارد. وی ادامه می‌دهد: در بخش معدن ۵۱ معدن را در سطح ۱۴۱ هكتار برای طرح‌های عمرانی استان معرفی كردیم. اراضی‌ای كه برای نواحی صنعتی واگذار شده ۷۰۰۰ هكتار است كه ۱۳ تای آن در قالب شهرك و ۵ مورد نواحی صنعتی است.
● هر ۳۰ هزار هكتار یك قرق‌بان
وسعت اراضی ساحلی، بیشه‌زارها، جلگه‌ها، جنگل‌ها و مراتع تحت حفاظت سازمان منابع طبیعی استان گیلان یك میلیون و ۱۷ هزار هكتار است. ۲۱۴ قرق‌بان مسوولیت حفاظت از این مناطق را به عهده دارند. به این ترتیب، سهم هر یك از محافظان بیش از ۳۰ تا ۴۰ هزار هكتار است؛ در حالی كه براساس استانداردهای جهانی باید هر ۲۵۰۰ تا ۵۰۰۰ هكتار یك محافظ داشته باشد. محمدی با اعلام این آمار به مشاركت‌های مردمی اشاره می‌كند و میگوید: اگر نیروی مردمی به كمك ما نیاید، ضعف بسیار بالایی در موضوع حفاظت از جنگل‌ها خواهیم داشت.
مدیركل منابع طبیعی استان گیلان تشكیل یگان حفاظتی را نعمتی بزرگ برای سازمان جنگل‌ها و مراتع می‌داند كه به عنوان نماینده نیروی انتظامی در ادارات كل استان‌ها انجام وظیفه می‌كنند. این یگان به شكلی كاملا عملیاتی در عرصه حضور دارد، گشت‌های شبانه انجام می‌دهد و در رفع تصرف از اراضی و از میان بردن آثار ناشی از تصرف همكاری می‌كند. محمدی با تشكر از مسوولان قضایی استان به دلیل توجه ویژه به پرونده‌های مربوط به تصرف زمین و برخورد قاطعانه با آنها میگوید: پس از تشكیل یگان حفاظتی مشكل تصرف زمین در منطقه حل شده و یگان مشغول رفع تصرف سال‌های پیش است. قاچاق چوب سازماندهی شده به هیچ‌وجه در استان نداریم و محیط برای قاچاقچیان ناامن شده است.
معضل بزرگی كه ما در استان در حول و حوش تالش و آستارا داشتیم مرز مشترك ما با استان اردبیل بود. نشست‌هایی كه با فرماندهی یگان و همكاران در استان اردبیل داشتیم به گشت‌های مشترك و احداث پاسگاه مشترك در گلوگاه‌ها منجر شد كه قدم‌های مثبتی برداشته شد.محمدی از آتش‌سوزی ۸ روزه جنگل در نوروز امسال میگوید: در نوروز گذشته از ۲ فروردین با قرار گرفتن یك توده هوای گرم و خشك در استان كه وزیدن باد را نیز به همراه داشت، رطوبت ۹۰ تا ۹۵ درصدی استان به زیر ۵ درصد رسیده و عرصههای جنگلی ما حكم انبار باروت را پیدا كرده بود. ما حدود ۸ روز آتش‌سوزی داشتیم. در برخی مناطق به نظر می‌رسید این آتش‌سوزی عمدی بوده است، اما بی‌توجهی مردم در خاموش كردن آتش‌هایی كه در گوشه و كنار جنگل روشن كرده بودند نیز می‌تواند عامل این حریق باشد. در این آتش‌سوزی حدود ۲۰۰ میلیون تومان جنگل‌های دست كاشت خسارت دید.
اگرچه این آتش با كمك نیروهای مردمی و انتظامی مهار شد؛ اما محمدی از این كه سازمان منابع طبیعی در هیچ یك از استان‌های شمالی كشور به بالگرد مجهز نیست، گلایه‌مند است. به نظر او با توجه به وجود مناطق صعب‌العبور در مناطق تحت حفاظت این سازمان و با توجه به این كه در مواقع بحران طی مراحل قانونی برای در اختیار گرفتن بالگرد از دیگر نهادها وقت‌گیر است، لازم است این سازمان از این نظر خودكفا شود.
● پرونده‌هایی كه خاك می‌خورند
حفاظت از جنگل‌ها آبروی نظام و یك موضوع حاكمیتی است و من اعتقاد دارم دولت همچنان كه در بخش نان و بنزین و غیره سوبسید می‌دهد، باید برای حفاظت جنگل‌ها هزینه سنگین و به شكل یك طرف بپردازد. اینها را محمدی در اشاره به مشكلات پیش‌روی سازمانش در حفاظت از اراضی میگوید و ادامه می‌دهد: مشكل عمده‌ای كه ما با آن دست به گریبان آن هستیم، قانون است كه باید به روز شود. قوانین ما مربوط به گذشته است و امروز كارایی لازم را ندارد. در حال حاضر این قوانین بازنگری و اصلاح می‌شود و در انتظار تصویب نهایی نمایندگان است. مشكل دیگر كمبود نیروی انسانی و نداشتن مجوز برای استخدام نیروهای جدید به ازای بازنشستگانی است كه از كار كناره‌گیری می‌كنند. همچنین ماشین‌آلات و ناوگان نقلیه كاملا پوسیده و از رده خارج است و پاسخگو نیست.
كمبود نیروی متخصص، ابزار كار، كمبود اعتبارات مخصوصا در بخش حفاظت نیز ازجمله چالش‌های پیش‌روی حافظان جنگل است.خارج كردن جنگل‌نشینان از عرصههای جنگلی پس از چالش‌های مربوط به زمین یكی دیگر از بزرگ‌ترین معضلاتی است كه محمدی و سازمان متبوعش به دلیل كمبود اعتبار با آن مواجهند و هنوز موفق به انجام آن نشده‌اند. این سخنان را بخوانید: یك مشكل عمده ما خروج جنگل‌نشینان است.
ما باید حدود ۷۰۰۰ خانوار پراكنده در جنگل را با بیش از یك میلیون جمعیت دامی از جنگل خارج كنیم. این طرح قرار بود در یك برنامه پنجساله به سرانجام برسد، اما امروز كه وارد دهمین سال شده‌ایم، تنها ۲۴۳۰ خانوار را خارج كرده‌ایم. برای خرید دام سرا، عرصه و اعیانی و دام‌های ۴۵۹۰ خانوار باقی‌مانده و خارج كردن ضربتی آنان از عرصههای جنگلی در یك برنامه ۳ ساله ۱۴۰ میلیارد تومان اعتبار لازم داریم. در دور دوم سفر ریاست جمهوری ما توانستیم ۵/۹ میلیارد تومان اعتبار جذب كنیم كه این مقدار را می‌توانیم برای جنگل‌نشینان یك یا ۲ خانواری هزینه كنیم.
محمدی یكی دیگر از چالش‌های پیش‌روی خود را الزام به استفاده از كارشناسان حقوقی در قالب قراردادهای ۹ ماهه و با حقوق ماهانه حدود ۳۰۰ هزار تومان می‌داند و میگوید: من می‌خواهم از یك ثروت میلیاردی محافظت كنم و برای این كار به كارشناسان حقوقی برجسته و ماهر نیاز دارم. او همچنین به حدود ۵ هزار پرونده‌ای اشاره می‌كند كه با وجود ارزش میلیاردی كه دارند، به دلیل نبود پول برای پرداخت هزینه‌های كارشناسی و غیره خاك میخورد و پیشنهاد می‌كند یك صندوق عمران منابع طبیعی در ادارات كل تاسیس شود و جرائم دریافتی از متخلفان به آن واریز و به طور مستقیم برای احیا، هزینه‌های جاری و از بین بردن مشكلات، مورد استفاده قرار گیرد.
● جنگل در كنترل دوربین‌های مداربسته
در دور دوم سفر ریاست جمهوری به استان گیلان، ۷طرح مربوط به منابع طبیعی مورد تصویب قرار گرفته است. بخشی از این طرح‌ها به كنترل آفات و بیماری‌‌‌های جنگل و مرتع، اصلاح و بازنگری نقشه‌های انفال، حمایت از گونه‌های در حال انقراض، ردیف اعتباری مستقل برای بخش آبخیزداری و حوزه پل رود، شفارود و سطح شهر بیجار و نیز ایجاد سیستم ماهواره‌ای برای كنترل جنگل‌ها مربوط می‌شود.
محمدی درباره این سیستم میگوید: عرصههای جنگلی، مرتعی، جلگه‌ای و ساحلی ما باید با توسل به سیستم ماهواره‌ای كنترل شود. این موضوع در دور دوم سفرها مطرح شد و بسیار مورد توجه دولت قرار گرفت. به امید روزی كه این مناطق با كمك سیستم ماهواره‌ای و دوربین‌های مداربسته كنترل شود و با كمترین نیروها بتوانیم حضور فعالی در عرصه داشته باشیم و دیگر این اتفاق نیفتد كه منطقه‌ای ۳ روز در آتش بسوزد و تازه اخبار آن به ما برسد. در حال حاضر سازمان درصدد است این طرح را به صورت ملی اجرا كند.
محمدی همچنین به طرح پیشنهادی اشاره می‌كند كه براساس آن صنعت طبقاتی شده و به جای بهره‌برداری از سطح، از ارتفاع استفاده می‌شود. این طرح نیز مورد استقبال نماینده خانه صنعت و كمیته صنعت و معدن قرار گرفته است.
● نگذارید خون شهیدان جنگل پایمال شود
در جای جای سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان عكس‌های شهیدانی به چشم میخورد كه در راه پاسداری از بیت‌المال بی‌رحمانه به قتل رسیده‌اند. این كه عاملان جنایت در پرونده شهید پیروی پس از چند سال هنوز مجازات نشده‌اند و این كه قاتلان شهید رشید غفاری پس از ۵ سال هنوز حتی دستگیر نشده‌اند، این شبهه را در ذهن بعضی از خبرنگاران ایجاد كرده است كه شاید به دلیل ارتباط این پرونده‌ها با قاچاق چوب، مافیایی در این زمینه وجود دارد كه در پرونده‌ها اعمال نفوذ كرده و مانع رسیدگی به آنها می‌شود.
گروهی از همكاران این شهدا تعلل قوه قضاییه در رسیدگی و اجرای حكم عاملان جنایت را موجب تضعیف روحیه سایر جنگلبانان و گستاخی و بی‌پروایی قاچاقچیان چوب می‌دانند. محمدی با تشكر از سرعت عمل مسوولان قضایی استان احتمال اعمال نفوذ در جریان این پرونده‌ها را رد می‌كند و میگوید: اولین خواسته ما در شورای اداری این است كه برای رسیدگی به این پرونده دستور ویژه صادر شود و این پرونده به جریان افتد. طبق آخرین اطلاعات با حمایت‌های استاندار و دستور جناب آقای حشمتی، رئیس كل دادگستری استان، پرونده به دست یك قاضی ویژه سپرده شده است و ما امیدواریم به نتیجه منجر شود.
در پرونده شهید پیروی، حكم اعدام برای عاملان دو سه ماهی است كه صادر و تایید شده است و ما منتظر اجرای آن هستیم. به نظر نمی‌رسد در این پرونده اعمال نفوذی صورت گرفته باشد چون حكم تایید شده است.
محمدی، گستاخی متصرفان و متجاوزان را ناشی از ضعف قوانینی می‌داند كه مربوط به سال‌های گذشته است. محمدی در پاسخ به نگرانی‌های جنگلبانان درخصوص امنیت خود اطمینان می‌دهد كه با حضور نماینده نیروی انتظامی تهدیدهایی كه قبلا می‌شد، اكنون دیگر وجود ندارد و میگوید: امروز محیط برای قاچاقچیان مساعد نیست و كسی جرات ندارد قاچاق چوب و زمین‌خواری كند. همچنین ما برای عرصههای جنگلی مجری طرح تعیین كرده‌ایم.
در این زمینه حدود ۱۶ تعاونی با ما كار می‌كنند كه قسمت اعظم وظیفه حفاظت به عهده آنان است. همچنین اصرار داریم طرح‌های گردشگری و طبیعت‌گردی همگن با طبیعت به شكلی كه بافت طبیعی را برهم نزند در استان اجرا شود، چون اعتقاد داریم هر پروژه عمرانی همانند آنچه درباره میراث روستایی شاهد آن بودیم، می‌تواند عرصه‌ها را حفاظت كند.
مدیركل منابع طبیعی گیلان از جنگلبانان می‌خواهد در گشت‌های خود نیروهای حفاظتی یگان را همراه ببرند، زیرا با وجود آنها احساس امنیت ایجاد خواهد شد. وی همچنین به همكاران خود اطلاع می‌دهد بخش معاونت ایثارگران در نهاد ریاست جمهوری تلاش می‌كنند برای مامورانی كه ضرب و شتم و زخمی یا در حین ماموریت دچار سانحه می‌شوند، حق و حقوقی برقرار كنند كه یاس و ناامیدی در سایر همكاران ایجاد نشود.
سعیده كافی
